İş Sağlığı ve Güvenliği ile İlgili Mevzuatlar
Cumhurbaşkanlığı Kabinesi Bakanlar Kurulu, iş yerlerinde çalışanların hem fiziksel hem de ruhsal sağlıklarının korunması için 6331 sayılı iş sağlığı ve güvenliği mevzuatı hazırlamıştır. İlgili mevzuat, çalışanların sağlığını koruduğu gibi aynı zamanda güvenceli bir iş ortamı yaratmak amacı taşımaktadır. İşveren ve çalışanların düzenli olarak uyma zorunluluğu olan mevzuat, işyerlerinin belirli bir standartta üretimde bulunmasına da katkı sağlar. İş sağlığı ve güvenliğinin sağlanması için hazırlanan 6331 sayılı kanun, değişen koşullara bağlı olarak yenilenmekte ve farklı iş alanlarını gözeterek iş yerleri için detaylı tüzükler, yönetmelikler ve tebliğler içermektedir. Kanunun her bir maddesi çalışanların ve iş ortamının sağlığı için işverenlerin uygulamakla yükümlü olduğu kuralları, çalışanların alması gereken sertifikalı eğitimleri ve işyerlerinde bulunması zorunlu materyalleri tanımlamaktadır. Mevzuatın tüm maddeleri ilgili kişilerin ulaşabilmesi adına paylaşılmıştır. Mevzuata dayanarak hazırlanan yazının kaynağı herkes için erişime açıktır.
Yasalar
Türkiye’de çalışanların iş yerindeki çalışma ortamlarını belirli bir standartta tutmak amacıyla oluşturulan iş sağlığı ve güvenliği mevzuatı, işçi haklarını korumak için Türkiye Cumhuriyeti Anayasası temel alınarak oluşturulan kanunlardan biridir. İşçilerin ırk, kurum, izin ve tatillerine bağlı olarak oluşturulan ve işçinin yaşam standartlarını gözeten pek çok kanun mevcuttur. İş sağlığı ve güvenliği kanunu ise çalışanların mesai saatleri içerisindeki can sağlıklarını güvence altına almak amacıyla oluşturulmuştur.
İşveren ve çalışanların mesai saatleri içerisindeki güvenliğini sağlamayı hedefleyen 6331 sayılı iş sağlığı ve güvenliği kanunu, yalnızca tehlikeli işlerde değil, tüm iş kollarında geçerli olan yasalardan oluşmaktadır. Çalışanların hem fiziksel hem de ruhsal sağlığını korumak amacıyla oluşturulan iş sağlığı ve güvenliği mevzuatı on üç yasaya sahiptir. Yasalardan bazıları, hastalık durumunda gerekli ilaç ve etkinliklerin sağlanması üzerine hazırlanan 1593 sayılı umumi hıfzısıhha kanunu, çalışanların üretimde yer alabilmesi için mesleki eğitimleri almasını hedefleyen 3308 sayılı mesleki eğitim kanunu, işverenlerin sorumluluklarını resmileştirme ve çalışanların işçilik haklarını koruma amacı taşıyan 4857 sayılı iş kanunu, suç işlenmesini önlemek amacıyla tasarlanan 5237 sayılı Türk ceza kanunu, aksaklık ve düzensizliklerin idari para cezasına çarptırılmasına ilişkin 5326 sayılı kabahatler kanunu, çalışanların ekonomik haklarını korumak amacıyla düzenlenen 5502 sayılı sosyal güvenlik kurumu kanunu, çalışanların özel sağlık engelleri nedeniyle herhangi bir kayıp yaşamaması için hazırlanan 4410 sayılı sosyal sigortalar ve genel sağlık sigortası kanunu, işveren ve çalışan arasındaki borç ilişkisini düzenleme amacı taşıyan 6098 sayılı Türk borçlar kanunudur.
Tüzükler
Temel iş sağlığı ve güvenliği mevzuatı, yasaların uygulamasını kolaylaştırmak ve güncel koşullara uyum sağlanması için tüzüklerle düzenlenmektedir. Tüzükler, çalışanların sağlık ve güvenlikleri için meselelerin detaylarına yönelik ayrıntılı kurallardan oluşmaktadır. Tüzüklerde her iş yerinin ortamına ilişkin detaylı standartlara ve iş makinelerinin kullanım yönergelerine yer verilir. Bu sayede işveren ve çalışanlar iş ortamının nasıl olması gerektiğine ilişkin kesin bilgilere sahip olur. İşveren ve çalışanlar, tüzüklere uygun hareket emekle yükümlüdürler. Sorumlu kimseler, tüzüklere uygun hareket etmediği müddetçe cezai yaptırımlarla karşı karşıya kalabilirler. Dolayısıyla işverenlerin tüzüklere uygun bir iş ortamı yaratması ve çalışanların tüzüklere uygun çalışma şekillerini uygulaması hayati önem taşımaktadır. Yasaların uygulamadaki karşılığı olan tüzüklerin büyük kısmı işçinin sağlığı ve güvenliği için düzenlenmiştir. Dolayısıyla tüzükler, tüm iş yerlerini kapsayan standart uygulamalardan oluşmaktadır. Ancak yasanın içinde yer alan tüzüklerin bazıları özel iş alanları için ayrıca düzenlenmiştir.
Yönetmelikler
Mevzuatla ilgili kuralları detaylandıran yönetmelikler, tüzüklerden farklı olarak iş yerlerindeki materyaller üzerine değildir. Yönetmelikler, çalışanlar ve iş koşulları üzerine detaylı bilgi ve yöntemler içerir. 6331 sayılı iş sağlığı ve güvenliği kanunu ile ilgili yönetmelikler, tüm işlerin yürütülmesi sırasında çalışanların uygulamaları hangi yollarla gerçekleştirirlerse iş ortamının sağlıklı olacağı ve çalışan haklarının korunacağı üzerine tasarlanan uygulamaları barındırır. Bu yönetmeliklerin eksiksiz uygulanması sayesinde iş kazaları önlenir. İş yerindeki kazaların engellenmesi için yalnızca işverenlere yükümlülük verilmez ve çalışanların alanlarıyla ilgili yönetmeliklerdeki iş sağlığı üzerine eğitim alması zorunlu tutulur. Ayrıca yönetmeliklerde yer alan teftişlerle uygulamaların kontrolü sağlanır. Teftişler, uygulamaların işyerlerinde yapılıp yapılmadığını denetleyerek iş ortamının düzenini güven altına alır ve oluşabilecek her türlü aksaklığın önüne geçilmiş olur.
İlgili kanunun içinde yer alan yönetmelikler tüm iş kollarının standartlarını sağlamaya yönelik olabildiği gibi her alana uygun koşullara dair maddeler de içermektedir. Örneğin; kalabalık çalışma ortamları, askeri üsler, yurt güvenliği için üretilen maddeler, patlayıcı ürünler, sanayi ticaret tarım ve orman işlerinden sayılan işler, sondajla maden çıkarılan işletmeler gibi belli iş alanlarına dair yönetmelikler oluşturulmuştur. Tüm iş yerlerine dair daha kapsamlı uygulamalar içeren veya çalışanların durumlarına göre hazırlanan yönetmelikler ise yangından korunma, çevre kusurlarının değerlendirmesi, elektrik ve su tesisatı, gazlı makineler, radyasyon, çalışma saatleri ve kalabalık çalışma ortamlarına ilişkin özel usul ve esaslardır. Ayrıca işçilere dair de özürlü, eski hükümlü ve terör mağduru, kişisel koruyucu ekipmanlarının işyerlerinde kullanılması, kadın işçilerin gece mesailerinde çalıştırılma koşulları, işyeri kurma izni ve işletme belgesi alınması, hamile ve emziren kadınların çalıştırılması, çocuk ve genç işçi şartları, işyeri sağlık birimleri ve işyeri hekimlerinin görevleri ile ilgili çalışma usul ve esasları belirlenmiştir. Yönetmelikler işyeri bina ve eklentilerinde, iş ekipmanlarının kullanımında, güvenlik ve sağlık levhalarında, gürültü, geçici veya belirli süreli işlerde, emzirme odaları veya çocuk bakım odaları gibi yapıyla ilgili olarak da çalışanların uygulaması gerekenlere yönelik olarak hazırlanmıştır.
İşin Yürütülmesi
İşverenlerin, tüzük ve yönetmelikleri doğru bir şekilde uygulaması için mevzuat kapsamında pek çok yürütme yöntemi hazırlanmıştır. İşin yürütülmesi için işverenlerin mevcut tehlikeleri tespit etmesi ve tehlikeleri ortadan kaldırması zorunludur. Ayrıca çalışanların olası tehlikelere karşı korunması beklenir. İşveren ve çalışanların, tehlikelere karşı aldığı önlemleri iş ortamında eksiksiz uygulayıp uygulamadığı düzenli olarak kontrol edilir. Bu yolla hem yapılan işin standartları yükseltilir hem de çalışanların güvenliği sağlanır. İşin yürütülmesine ilişkin maddeler işin nasıl planlanması gerektiğini ve hangi güvenlik önlemlerinin alınacağını belirlediği gibi çalışanların hangi durumlarda işten uzaklaştırılabileceğini de açıklar. İşin yürütülmesine dair maddelerden bazıları asgari ücret, haftalık çalışma süreleri, fazla mesai ve kısa çalışma, özel istihdam, yıllık izinler, işçi maaşları veya kullanılan araçların denetimi şeklinde örneklendirilebilir.
Tebliğler
Tebliğler, iş sağlığı ve güvenliği mevzuatının hem işveren hem de çalışanlar tarafından adım adım nasıl uygulanacağını açıklamak amacıyla hazırlanan maddelerdir. Tebliğler, yasaların ve yönetmeliklerin hayata geçirilmesi bakımından oldukça önemlidir. Tebliğler acil durum, eylem planları, yangın, ilk yardım, tehlikeli maddelerle çalışma, elektrik gibi konularda eğitim ve uygulamaların aşamalarını detaylı olarak açıklar. Bununla birlikte tebliğler arasında iş sağlığı ve güvenliğine ilişkin risk grupları listesi, güvenlik bilgi formlarının düzenlenmesi, kişisel koruyucu donanımlar gibi bilgiler mevcuttur. Ayrıca özürlü, eski hükümlü ve terör mağduru istihdamı hakkında usul ve esaslara ilişkin daha özel konularda da uygulamalar içeren tebliğler, iş sağlığı ve güvenliği mevzuatının yasa, tüzük ve yönetmeliklerindeki maddelerin eksiksiz ve detaylı olarak uygulanmaları için gerekli görülen maddeleri içermektedir.