Atık Yönetimi Nedir?
Atık Yönetimi Nedir?
Evsel, tıbbi, tehlikeli, tehlikesiz atıkların toplanması ve ayrıştırılması oldukça önemli bir konudur. Kaynakta ayrı olarak depolanması, gerekli durumlarda aktarma merkezlerinin oluşturulması, taşınması, geri dönüştürülmesi ve bertaraf tesislerinin süreçlerini içeren yönetim biçimine atık yönetimi denir. Atık hiyerarşisine göre kaynağında önleme ve azaltma esası uygulanır. Atık yönetiminde bir sıralama ve düzen söz konusudur. Söz konusu düzen sağlandıkça süreç sorunsuz olarak işleyecektir.
Atık Yönetimi Nasıl Yapılır?
Atıkların doğru şekilde bertaraf edilmesi, geri dönüştürülmesi gibi işlemlerin doğru yapılması için atık yönetiminin doğru şekilde uygulanması gerekir. Atık yönetimi planı yapılarak süreç sorunsuz şekilde yönetilir. Atık yönetimi planında dikkat edilmesi gerekenler şu şekildedir;
- Doğal kaynakların en az şekilde kullanıldığı temiz teknolojiler geliştirilerek kullanılmalıdır.
- Üretim kullanım ya da bertaraf aşamasında çevreye en az zarar verecek veya hiç zarar vermeyecek şekilde tasarlanmış ürünler pazarlanmalı ve teknik olarak geliştirilmelidir.
- Geri kazanımın ardından kalan zararlı ve tehlikeli maddelerin yok edilmesi için uygun teknikler geliştirilip uygulanmalıdır.
- Atık üretiminden kaçınılmayacak durumlarda öncelikle geri dönüşüm, tekrar kullanımı ve ikincil hammadde elde etmek için diğer işlemlerle atıkların geri kazanılması ya da enerji kaynağı olarak kullanılması için çalışılmalıdır.
- Atıkların ayrıştırılması, toplanması, taşınması, geri dönüşümü ve yok edilmesi esnasında hava, su, toprak, hayvanlar ve bitkiler için risk oluşturmayacak yöntemler kullanılmalıdır.
- Atıklar tür farklılıklarına uygun olarak toplanmalıdır.
- Toplanan atıkların en yakında bulunan uygun tesislerde doğru yöntem ve teknolojiler kullanılarak bertarafının sağlanması gerekir.
- Tüm işlemler esnasında doğal kaynakların, enerjilerin en verimli şekilde kullanılması amacı ile atık oluşumu azaltılmalı ve geri kazanımı için gerekli teknolojilerin kullanılmalıdır.
Atık Yönetimi Basamakları
Atık yönetiminde izlenecek yollar belirli bir hiyerarşi içerisinde belirlenmiştir. Atık yönetimi sistemi maddeleri belirlenmiştir:
- İlk olarak yetkili ve sorumlular belirlenmelidir.
- Atıkların işlemleri tek bir kişi tarafından sorunsuz bir şekilde yürütülmesi için bir sorumlu belirlenmelidir.
- Atıklar tanımlanmalıdır.
- Tesislerde ortaya çıkan tüm atıklar ilk olarak tanımlanarak kaynakları belirlenmelidir.
- Belediye tarafından alınmış olan katı atıklar, ambalaj atıkları ve endüstriyel atıklarının belirlenmesi ve bunların sıklığı tespit edilmelidir.
- Belirlenen atıkların mevzuatları, toplanması, taşınması, depolanması ve depolanma süresi gibi durumlar belirlenmelidir.
- Atıklar kaynaklarında ayrı toplanmalıdır.
- Bütün atıkların kaynakta ayrı toplanabilmesi için bu atıkların oluştuğu yerlere yeteri kadar ve uygun nitelikte konteynerler yerleştirilmelidir.
- Konulan her konteynerin üstüne atık türünü belirten bir etiket yapıştırılmalıdır.
- Personeller çevre eğitimi almalıdır.
Atık yönetimi prosedürü doğru şekilde ilerlemesi için bu süreçte görev alan tüm personellere eğitim verilmelidir.
Atık Yönetiminde Öncelik Sırası
Atık türleri farklı sınıflandırmalara tabi tutulmuştur. Farklı türlerdeki atıkların atık yönetim süreci de farklıdır. Atık yönetiminde öncelik sıralaması atıkların etkileşimleri ve türleri ile bağlantılıdır. Atık türleri şu şekildedir:
- Ahşap atık,
- Atık pil,
- Elektronik atık,
- Cam atık,
- Kağıt atık,
- Kompozit atık,
- Metal atık,
- Organik atık,
- Plastik atık,
- Tekstil atığı,
- Tıbbi atık,
- Tehlikeli atık.
Bütün atıklar türlerine göre ayrıştırılır ve tesislere dağıtılır. Tehlikeli atık yönetimi çevreye yaydığı zararlı kimyasallardan dolayı oldukça dikkatli ve düzenli bir süreç izlenerek bertaraf edilmelidir. Tehlikeli atık sınıfına giren radyoaktif atık yönetimi insan ve doğaya etkisini en aza indirebilmek için kaynağının ne olduğu fark etmeden güvenli, çevreye ve halka zarar vermeden yok edilmesi gerekir. Atıklar düşük seviyeli radyoaktif, orta seviyeli radyoaktif ve yüksek seviyeli radyoaktif atıklar olarak sınıflandırılır ve süreçler farklı olarak yönetilir. Laboratuvar atık yönetimi radyoaktif pek çok atık içerdiği için dikkat edilmesi gereken atıklar arasında yerini alır.
Atık Yönetimi Hiyerarşisi
Atık yönetiminde bir sıralama vardır. Bu sıralama şu şekildedir;
- Önleme: Atık yönetim hiyerarşisinde ilk sırada önleme yer alır. Buradaki amaç atık miktarının ve miktara bağlı olarak oluşacak tehlikenin azaltılmasıdır. Atık önleme yolları doğal kaynakları en az kullanmak, atık olarak değerlendirilen ürünlerin tekrar kullanımını sağlamak ve ürünlerin kullanım süresini uzatmaktır.
- Azaltma: Hiyerarşide yer alan ikinci sıra azaltma olarak belirlenmiştir. Bu başlık atık oluşumunun engellenemediği durumlarda tercih edilir. Atık azaltma yolları arasında atık üreten endüstrilerin daha temiz teknolojiler geliştirmesi ve bu teknolojilerin kullanılması ile üretilen atık miktarını minimuma indirmek, endüstriyel ambalaj kullanımını azaltmak, ambalaj miktarını azaltmak için satın alınan malzemelerin büyük hacimde alışını sağlamaktır.
- Yeniden Kullanma: Atıkların yönetim hiyerarşisinde yer alan bir diğer madde yeniden kullanmadır. Bu yollar arasında cam şişeler gibi temizlenerek yeniden kullanılabilecek malzemeleri tercih etmek, satın alınan atık maddeleri tekrar kullanmaktır.
- Geri Dönüşüm: Geri dönüştürülebilen atıkların kaynaklarında ayrı olarak toplanıp yeniden hammadde haline dönüştürülmesidir. Geri dönüşüm ile sera gazı ve atık su oluşumu azaltılarak enerji tasarrufu sağlanır. Ayrıca atık depolama ve yakma tesisi ihtiyacı da azalır. Geri dönüşüm yolları arasında organik atıklardan kompost yapılması, cam, metal, kağıt gibi atıkların ayrı çöp kutularında toplanmasını sağlamaktır.
- Enerji Geri Kazanımı: Geri dönüşümü mümkün olmayan atıkların anaerobik olarak bertaraf edilmesi ile gaz elde etmektir. Elde edilen gaz yakıt, elektrik ve ısı olarak kullanılabilir.
- Bertaraf: Hiyerarşinin son maddesi bertaraftır. Geri dönüştürülemeyen ve herhangi bir şekilde yok edilemeyen atıklar atık tesislerinde depolanır ve bertaraf edilir.